Szanowni Państwo,
z wielką dumą oddajemy w Państwa ręce czwartą odsłonę Raportu #RegionyNEXERY. Opracowanie zawiera wnikliwe analizy, interesujące wnioski oraz komentarze ekspertów, wskazujące zmiany preferencji użytkowników internetu na przestrzeni ostatniego roku. Tegoroczne badanie w dużej mierze potwierdziło wcześniejsze trendy, bieżąca edycja dowiodła ponadto, że dostęp do sieci światłowodowej wyraźnie podnosi atrakcyjność małych miejscowości i wsi – zarówno w oczach mieszkańców, jak i inwestorów.
Podejście Polaków do pracy i edukacji w ostatnim okresie znacząco się zmieniło. Nauczyciele szukają nowych sposobów na wykorzystanie internetu podczas zajęć z uczniami oraz w kontaktach z rodzicami. Użytkownicy wybierają szybkie łącze, aby swobodnie rozwijać swoje kompetencje cyfrowe i społeczne, ale także, aby rozwijać się zawodowo. Formuła pracy zdalnej czy lubiany przez pracodawców model hybrydowy, w połączeniu z łączem światłowodowym otwiera nowe możliwości rozwoju osobistego mieszkańcom #RegionówNEXERY. Rozbudowa infrastruktury światłowodowej w bezpośredni sposób przekłada się na zmiany społeczno-ekonomiczne, a nas cieszy ich pozytywny wydźwięk.
Żegnamy się z pandemią, małymi krokami wracając do rzeczywistości bez sanitarnych restrykcji i obostrzeń. Przełom w wykorzystaniu internetu, jaki dokonał się w czasie ostatnich dwóch lat, znacząco zmienił nasze podejście do technologii. Dzięki stabilnemu łączu internetowemu wiele aktywności możemy wykonywać sprawniej, wygodniej, szybciej – z dbałością o otaczający nas świat i środowisko naturalne.
Jest nam niezmiernie miło przedstawić Państwu najnowszy Raport #RegionyNEXERY. Ta edycja jest dla nas wyjątkowa, ponieważ zbiega się z 5-leciem istnienia NEXERY na rynku. Od początku naszej działalności biznesowej udowadniamy, że internet otwiera możliwości na lepsze życie, pracę i prowadzenie działalności gospodarczej. Cieszymy się, że dzięki naszym infrastrukturalnym inwestycjom uwalniamy potencjał drzemiący w #RegionachNEXERY.
Jeżeli lektura raportu skłoni Państwa do wniosków, przemyśleń i komentarzy, bardzo chętnie podejmiemy dyskusję na naszym profilu LinkedIn, na który serdecznie Państwa zapraszam.
Życzę przyjemnej i owocnej lektury.

Jacek Wiśniewski – Prezes Zarządu NEXERY

Internet jest już na stałe obecny w każdej dziedzinie życia mieszkańców Regionów NEXERY. A jego znaczenie i prędkość wciąż rosną.

Niemal połowa mieszkańców Regionów NEXERY korzysta z internetu powyżej 6 godzin dziennie i surfuje średnio dłużej niż Polacy ogółem. Wyraźnie więcej danych z internetu klienci NEXERY pobierają w dni wolne od pracy. Mieszkańcy Regionów NEXERY są obyci z siecią i sprawnie korzystają z internetu w celu zaspokajania swoich potrzeb na różnego rodzaju usługi. Coraz częściej korzystają też ze światłowodu. Spada liczba wolniejszych łącz, a dane wewnętrzne NEXERY pokazują, że większość klientów firmy i tak korzysta z dużo szybszych połączeń.

Połowa mieszkańców Regionów NEXERY posiada doświadczenie z pracą zdalną i odsetek ten utrzymuje się przez ostatnie 3 lata. Niemniej część z nich wraca bądź będzie musiała wrócić do stacjonarnego trybu pracy. Usługi chmurowe, podobnie jak e-fakturowanie, są coraz częściej wykorzystywane przez firmy z Regionów NEXERY. Jeśli chodzi o e-usługi w urzędach, to zdecydowanie mniej placówek niż w ubiegłych latach oferuje możliwość zgłaszania wszystkich spraw przez internet. Nauczyciele natomiast wiedzą, jak spożytkować doświadczenia edukacji zdalnej.

Promujemy sieć FTTH, ponieważ wierzymy, że zapewnia ona dostęp cyfrowych usług, które poprawiają jakość życia, przyczyniają się do poprawy stanu środowiska naturalnego i zwiększają konkurencyjność gospodarczą. Sieć FTTH jest wyjątkowa, ponieważ stanowi odpowiedź na problem ograniczonej przepustowości, który przejawia się spowolnieniem działania innych typów sieci. Dzięki sieci FTTH można pobierać pliki co najmniej 10 razy szybciej niż w przypadku np. sieci ADSL, a wysyłanie plików odbywa się z niemal taką samą prędkością jak pobieranie. FTTH daje konsumentom dostęp do szerokiego wachlarza interaktywnych usług, takich jak komunikacja wideo, gry, wideo na żądanie, telepraca i telemedycyna. W przypadku infrastruktury światłowodowej nie chodzi tylko o technologię czy szybszy dostęp do internetu: FTTH to technologia przyszłości, która jako jedyna będzie w stanie zaspokoić potrzeby kolejnych pokoleń. Charakteryzuje się przy tym najniższym poziomem emisji dwutlenku węgla spośród wszystkich technologii sieci dostępowych. Wizja naszej organizacji zakłada, że łączność FTTH zmieni i ulepszy sposób, w jaki żyjemy, prowadzimy interesy i współdziałamy, łącząc wszystkich, wszystko i wszędzie.

Vincent Garnier, Dyrektor Generalny FTTH Council Europe

Zdaniem ankietowanych Regiony NEXERY stają się coraz bardziej atrakcyjne do życia i pracy. Szybki internet jest ważnym aspektem tej zmiany.

Mieszkańcy Regionów NEXERY coraz lepiej oceniają wybrane aspekty swojego życia. Z kolei urzędnicy coraz bardziej optymistycznie patrzą na światłowód jako czynnik podnoszenia atrakcyjności Regionów w kluczowych obszarach. Jeśli chodzi o poprawę jakości codziennego życia dzięki szybkiemu internetowi, to zdaniem mieszkańców następuje ona w trzech głównych obszarach: pracy zdalnej, poszerzania wiedzy i zdobywania informacji oraz kontaktów z urzędami.

Internet jako priorytet rozwoju na najbliższe lata jest zdaniem ankietowanych ważniejszy niż poprawa jakości edukacji. Mieszkańcy Regionów NEXERY wśród czynników, które mogą mieć wpływ na to, że zamieszkiwane przez nich nieruchomości zyskały na wartości, na trzecim miejscu wymieniają dostęp do szybkiego internetu. Szybki internet jest zdaniem badanych istotnym czynnikiem, dzięki któremu ludzie z miast będą chcieli się przeprowadzać do mniejszych miejscowości.

Internet to źródło wiedzy o ekologii, a używanie światłowodu samo w sobie może przyczynić się do poprawy stanu środowiska. W mniejszych miejscowościach szybki internet jest szansą dla edukacji i szkolnictwa oraz rozwoju turystyki.

Większość mieszkańców Regionów NEXERY zdobywa informacje o ochronie środowiska z różnego rodzaju publikacji w internecie. W życiu codziennym ponad połowa ankietowanych deklaruje, że używa ekologicznych toreb na zakupy czy oszczędza wodę, ale wciąż zbyt wielu osobom zdarza się marnować żywność. Nieco mniej niż połowa mieszkańców Regionów NEXERY wie, że światłowód jest ekologiczny. Jednocześnie większość widzi potencjał rozwijania bardziej ekologicznego stylu życia dzięki stałemu dostępowi do szybkiego internetu. Szybki internet jest też w oczach mieszkańców Regionów NEXERY szansą dla edukacji i szkolnictwa w mniejszych miejscowościach oraz warunkiem koniecznym do rozwoju turystyki.

Rynek otwartych sieci jest w fazie bardzo intensywnego rozwoju – rośnie nie tylko liczba operatorów, którzy chcą działać w tym modelu, ale też coraz większa grupa dostawców usług decyduje się świadczyć swoje usługi z ich wykorzystaniem.
Tego, że jest to model, w którym zyskują wszyscy (użytkownicy usług, dostawcy, właściciele infrastruktury i oczywiście… środowisko) już chyba nie trzeba nikogo przekonywać. Pewne jest też to, że przed nami bardzo wiele wspólnych wyzwań, w których potrzebna jest współpraca i komunikacja. Dlatego też zaprosiliśmy Nexerę do współtworzenia Fundacji Open Allies, która jest pierwszą w Polsce sformalizowaną inicjatywą dla podmiotów działających na rynku hurtowym.

Marta Wojciechowska, Prezes Zarządu Fundacji Open Allies

Mieszkańcy Regionów NEXERY czują się związani ze swoimi małymi ojczyznami. Dostęp do informacji dzięki internetowi jest dla nich tak samo ważny, jak otoczenie natury, a każdy z Regionów wyróżnia się czymś na tle pozostałych.

Firmy z Regionu Kujaw z Pomorzem i Mazowszem wyraźniej od innych widzą potencjał drzemiący w nowych technologiach. Jednocześnie właśnie tu największy odsetek mieszkańców, korzystających z infrastruktury NEXERY, wybiera bardzo szybkie łącza, o prędkości powyżej 300 Mb/s. Z kolei Region Łódzki wyróżnia się pod względem możliwości korzystania ze światłowodu oraz nastawienia do tej technologii. Firmy z Regionu Świętokrzyskiego najmniej narzekają na problemy z wolnym transferem danych, co może być związane z faktem, że proporcjonalnie najwięcej biznesów z tego obszaru korzysta ze światłowodu. Mieszkańcy oraz urzędnicy z Warmii i Mazur najlepiej oceniają lokalne warunki do korzystania z oferty turystycznej, a nauczyciele najczęściej korzystają z technologii chmurowej w swojej pracy z uczniami.

Mieszkańcy Regionów NEXERY coraz częściej korzystają ze światłowodu. Natomiast przeciwną tendencję widać w firmach, które obecnie korzystają ze światłowodu rzadziej niż w dwóch ostatnich latach.

Mieszkańcy Regionów NEXERY, żyjący w zasięgu odpowiedniej infrastruktury, coraz częściej decydują się na przyłączenie do sieci światłowodowej. Ten trend utrzymuje się trzeci rok z rzędu. Przy czym o ile różnice między rokiem 2020 a 2021 nie były zdecydowane (49% vs. 51%), o tyle w 2022 r. był już widoczny wyraźny wzrost – 57% mieszkańców, których nieruchomości są położone z zasięgu odpowiedniej infrastruktury, deklaruje obecnie korzystanie z sieci światłowodowej.

Firmy w Regionach NEXERY, inaczej niż mieszkańcy, w ostatnim roku ograniczyły korzystanie ze światłowodu. Obecnie ten rodzaj łącza posiada 55% firm, które mają stałe łącze przewodowe. W porównaniu do 2021 r. przedsiębiorstwa wykorzystują światłowód rzadziej o 11 pkt. proc. Spadek jest więc wyraźny. Uderza on tym bardziej, że poprzednio, między 2020 a 2021 r., nastąpił wzrost z 61 do 66%.

Warto bliżej przyjrzeć się, w jaki sposób firmy w Regionach NEXERY korzystały z internetu w ostatnich latach, ponieważ wiele wskazuje, że ma to związek z sytuacją pandemiczną. Między 2020 a 2021 r. nastąpił wyraźny wzrost liczby przedsiębiorstw, które deklarowały brak dostępu do internetu (6% vs 17%). Obecnie sytuacja wróciła do przedpandemicznej normy, choć dziś nadal nieco więcej firm deklaruje brak dostępu do internetu niż w 2020 r. (9% vs 6%). Widać, że organizacje, które w 2022 r. wróciły do korzystania z sieci, wybrały łącze mobilne za pośrednictwem telefonii komórkowej. Pod względem korzystania z tego typu połączeń sytuacja również wraca do przedpandemicznego punktu wyjścia.

Aż 61% mieszkańców Regionów NEXERY korzysta z sieci sprawniej niż rok wcześniej. To o 3 punkty procentowe więcej niż ogół Polaków. Nasze badania, prowadzone od 2019 r., jednoznacznie pokazują, że kompetencje cyfrowe ankietowanych systematycznie i zdecydowanie rosną. W Regionach znacznie poprawia się również jakość oferowanych usług internetowych. To bardzo dobry trend, ponieważ szybkie i stabilne łącze szerokopasmowe umożliwia wiele e-aktywności, takich jak praca zdalna, nauka online, załatwianie spraw urzędowych lub bankowych czy rozrywkę. Przyczynia się do wyrównania szans między mieszkańcami dużych miast, a małych miejscowości i terenów wiejskich.

Paweł Biarda, Członek Zarządu ds. Komercyjnych w NEXERZE

W Regionach NEXERY systematycznie spada liczba mieszkańców, którzy posiadają wolniejsze łącza, a rośnie grupa tych, którzy dysponują szybkością powyżej 100 Mb/s. Podobny trend widać w przypadku internetu dostępnego w szkołach. Analiza danych wewnętrznych NEXERY pokazuje, że większość klientów firmy korzysta z jeszcze szybszych połączeń.

Badanie wśród mieszkańców Regionów NEXERY pokazuje, że coraz mniej ankietowanych dysponuje niskimi prędkościami łączy internetowych. Obecnie tylko 9% mieszkańców deklaruje posiadanie łącza o prędkości do 20Mb/s, podczas gdy rok temu ten odsetek wynosił 14%, a w 2020 r. – 17%. W podobnym tempie ubywa połączeń z prędkością do 100Mb/s. Natomiast coraz więcej mieszkańców ma do dyspozycji szybsze połączenia. Największy wzrost nastąpił w przypadku prędkości łącza do 300Mb/s, od 21% w 2020 r. do 30% obecnie. Kluczowe były tu lata 2020-2021, ale w roku 2022 trend nie uległ zmianie. Dziś posiadanie łącza o prędkości 300-600Mb/s deklaruje dwa razy więcej badanych niż w 2020 r., choć nadal jest to jedynie 13%. Podobny trend widać również w szkołach Regionów NEXERY. Ankietowani nauczyciele częściej wskazują, że w placówkach edukacyjnych korzystają z łączy o wyższych prędkościach, a rzadziej wymieniają te wolniejsze. Więcej niż jeden na pięciu pedagogów nie potrafi udzielić odpowiedzi na to pytanie.

Analiza danych wewnętrznych NEXERY z 2021 r. pokazuje, że zdecydowana większość gospodarstw domowych, które korzystają z infrastruktury firmy, dysponuje wyraźnie szybszymi połączeniami niż ogół mieszkańców Regionów. Niemal 3/4 usług bazujących na infrastrukturze NEXERY, to połączenia o prędkości 300 Mb/s. Są one najwolniejsze z dostępnych w ofercie, ale wyraźnie szybsze niż większość, z których korzystają mieszkańcy Regionów. Kolejna grupa klientów NEXERY (24%) korzysta z łączy o prędkościach w przedziale 400-600 Mb/s. Jedynie w przypadku prędkości łącza powyżej 600 Mb/s, klienci NEXERY stanowią mniejszy odsetek niż mieszkańcy ogółem. Takie parametry deklaruje 8% mieszkańców, a dysponuje nimi 2% klientów NEXERY.

Konsumenci korzystają z coraz większej liczby aplikacji i urządzeń. Jednak szczególną rolę w internecie odgrywa video. Wg raportu Sandvine Global Internet Phenomena, video odpowiada już globalnie za ponad 50% ruchu w internecie. Rosnąca popularyzacja takich platform, jak Player, Netflix, Amazon Prime, HBO Max czy Disney+ oraz coraz wyższa jakość oglądanych treści powoduje, że rośnie zapotrzebowanie na coraz szybsze łącza. Sprzyja temu też zdalna praca, przetwarzanie w chmurze i coraz większa dostępność usług online. Nie może zatem dziwić, że Polacy coraz częściej wybierają łącza o przepływności do 300 Mb/s. Warto podkreślić, że te rosnące przepływności są możliwe, dzięki bliskiej współpracy sektora prywatnego z publicznym. Oprócz kapitału prywatnego w rozwój infrastruktury zaangażowano środki unijne, co przyczynia się do rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w Polsce. Spodziewam się dalszego dynamicznego wzrostu sieci światłowodowych i rosnącej dostępności coraz szybszych łączy. Wraz z rosnącą popularnością metaverse oraz rozwojem treści cyfrowych konsumenci będą coraz częściej też poszukiwać łączy oferujących wyższe przepływności w górę sieci (upstream).

Piotr Mieczkowski, Fundacja Digital Poland

Niemal połowa mieszkańców Regionów NEXERY korzysta z internetu powyżej 6 godzin dziennie. W porównaniu do 2021 r. ten wskaźnik obniżył się bardzo niewiele. Mieszkańcy Regionów korzystają z sieci dłużej niż Polacy ogółem. Wyraźnie więcej danych z internetu jest pobieranych w dni wolne od pracy, zwłaszcza jeśli towarzyszą im wydarzenia sportowe, skandale z udziałem polityków lub celebrytów, a także informacje o śmierci znanych osób.

Mieszkańcy Regionów NEXERY w ostatnich latach zaczęli wyraźnie więcej czasu spędzać online. Jest to oczywiście skutek pandemii. O ile w 2019 r. tylko 12% ankietowanych oceniało czas spędzany przez siebie w internecie na 6 lub więcej godzin, o tyle rok później było to już 28%, a w 2021 r. – aż 48%. Między rokiem 2019 a 2020 dramatycznie spadł odsetek osób najkrócej będących online, z 48 do 16%. Obecnie sytuacja nie jest tak dynamiczna, jak w latach poprzednich. Wskaźniki uległy zmianie o zaledwie 2-3 pkt. proc. Warto także zwrócić uwagę, że aktualnie z internetu 3-5 godzin dziennie korzysta zasadniczo tyle samo mieszkańców, co przed wybuchem pandemii COVID-19.

Mieszkańcy Regionów NEXERY korzystają z internetu dłużej niż Polacy ogółem. 46% mieszkańców Regionów NEXERY, w porównaniu do 37% Polaków, spędza online 6 godzin i więcej. Taka sama różnica, 9 pkt. proc., dzieli obie grupy, jeśli chodzi o surfowanie w sieci do 2 godzin dziennie. Tyle czasu w internecie spędza niemal ¼ Polaków (23%) oraz 14% mieszkańców Regionów NEXERY. Różnice są za to wyraźne w przypadku dwóch skrajnych odpowiedzi, natomiast dla trzeciej (3-5 godzin) wynik jest praktycznie taki sam (40% vs 39%).

Dzięki analizie danych wewnętrznych NEXERY za 2021 r. możemy się dowiedzieć, w które dni roku mieszkańcy Regionów najbardziej intensywnie korzystali z internetu. Jeśli za miarę przyjmiemy ilość pobieranych danych, wówczas okazuje się, że w każdym miesiącu największy ruch w sieci panuje w dni wolne od pracy, czyli niedziele i święta. Po ustaleniu dni z największą sumą pobranych danych w każdym miesiącu, można podjąć próbę wskazania wydarzeń, które przyciągają przed ekrany różnych urządzeń najwięcej osób. Okazuje się, że jest kilka rodzajów takich wydarzeń, które powtarzały się w dni, gdy ruch na infrastrukturze NEXERY był największy. Należą do nich wydarzenia sportowe, zwłaszcza piłka nożna, perypetie z życia celebrytów oraz skandale z udziałem polityków, a także informacje na temat śmierci znanych osób. Oczywiście na podstawie dostępnych danych nie można z całą pewnością stwierdzić, że danego dnia większy ruch był spowodowany dokładnie tym, a nie innym wydarzeniem. Jednak wymienione rodzaje wydarzeń korelują z największymi wolumenami pobieranych danych.

Mieszkańcy Regionów NEXERY chętnie korzystają z internetu, w celu zaspokajania swoich potrzeb na różnego rodzaju usługi. W ciągu ostatnich lat standardem stała się bankowość elektroniczna czy zakupy online. Internet na stałe wrósł w rzeczywistość i nie służy jedynie do zdobywania informacji czy rozrywki, ale też do utrzymywania i nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi za pośrednictwem mediów społecznościowych i komunikatorów.

Według ostatnich danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2021 r., 85% wszystkich osób w Polsce w wieku 16-74 lat używało internetu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Wśród tej grupy, która posługiwała się internetem, 61% respondentów używało bankowości elektronicznej, a 52% słuchało muzyki w sieci. W Regionach NEXERY pierwszy z tych wskaźników jest dużo wyższy, a drugi na podobnym poziomie. Mieszkańcy Regionów NEXERY w przypadku większości usług internetowych utrzymują wysoki poziom ich wykorzystania, podobnie jak w 2020 r. Obecnie zmiany w korzystaniu z danej usługi są niewielkie, wręcz śladowe, w porównaniu do roku poprzedniego. Może to świadczyć o tym, że w pandemicznym czasie lockdownu i innego rodzaju ograniczeń życia społecznego, nasycenie rynku e-usług osiągnęło granicę, którą na ten moment będzie trudno przekroczyć.

Najpopularniejszą e-usługą, wykorzystywaną przez mieszkańców Regionów NEXERY w badaniu 2022 r., była bankowość elektroniczna. Aż 93% respondentów wskazało na tę odpowiedź. 91% mieszkańców zadeklarowało, że dokonuje zakupów w internecie. Już prawie 9/10 (89%) mieszkańców Regionów NEXERY ma swoje konto na portalach społecznościowych, takich jak Facebook czy Twitter, a 8/10 (84%) regularnie używa oprogramowania typu WhatsApp czy Skype, służących do komunikowania się z innymi osobami.

Mieszkańcy chętnie korzystają z e-usług, ale jak wyglądają ich e-umiejętności? 61% uznało, że sprawniej posługują się siecią niż 12 miesięcy wcześniej. Bardziej optymistyczni byli nauczyciele (69%), a mniej – urzędnicy (57%). Wśród Polaków ogółem 58% oceniło, że ich umiejętności związane z wykorzystywaniem internetu wzrosły w ciągu ostatniego roku. Ponadto, poszczególne grupy w badaniu oceniały siebie i innych pod kątem posługiwania się internetem obecnie. Okazało się, że najwyższe mniemanie o swoich umiejętnościach mają urzędnicy. 86% z nich uznało swoje kompetencje za zadowalające.

Urzędnicy najwyżej oceniają swoje umiejętności wykorzystywania internetu

Jak wygląda w Pana(i) opinii umiejętność wykorzystywania internetu przez.. Odsetek odpowiedzi “zdecydowanie” i “raczej” wystarczająca

Mieszkańcy Regionów NEXERY korzystają z e-urzędu z podobną częstotliwością, co Polacy ogółem. Tymczasem zdecydowanie mniej urzędów niż w ubiegłych latach oferuje możliwość zgłaszania wszystkich spraw przez internet. Jednak zdaniem urzędników, mieszkańcy i tak załatwiają online tylko niektóre sprawy. Urzędnicy oceniają zgłaszanie spraw przez internet jako coraz prostsze, a mieszkańcy mają jeszcze bardziej pozytywne zdanie na ten temat. Mieszkańcy i urzędnicy różnią się w ocenie niektórych ważnych przeszkód w korzystaniu z e-urzędu. Największe rozbieżności dotyczą braku dostępu do internetu lub za słabego internetu.

Mieszkańcy Regionów NEXERY korzystają z usług e-urzędu z podobną częstotliwością, co wszyscy dorośli mieszkańcy Polski. Wyraźniejsza, choć nadal niewielka, różnica dotyczy osób niekorzystających z tego rozwiązania. W Regionach NEXERY jest ich 20%, podczas gdy wśród Polaków ogółem 16%. Jeszcze mniejsza różnica, wynosząca zaledwie 3 pkt. proc., dotyczy ankietowanych, którzy zgłaszali sprawy do urzędu przez internet 1-2 razy w ciągu ostatniego roku.

W latach 2020-2021, czyli w okresie pandemii COVID-19, aż połowa urzędów w Regionach NEXERY stworzyła możliwość zgłaszania wszystkich spraw za pośrednictwem internetu. Obecnie ten odsetek spadł bardzo wyraźnie do poziomu zaledwie 11%. Jednocześnie więcej urzędów niż w poprzednich latach pozwala zgłosić większość spraw online. Jednak podobny trend dotyczy tych placówek, gdzie możliwość zgłaszania obejmuje tylko niektóre sprawy. Może to oznaczać, że urzędy wracają do stacjonarnego trybu pracy po okresie pandemii. Jednocześnie pozwala to mieć nadzieję, że cyfryzacja instytucji publicznych nie zatrzyma się wraz z opanowaniem pandemii COVID-19. Zmniejszenie liczby urzędów, w których istnieje możliwość zgłaszania wszystkich spraw przez internet, nie musi oznaczać utrudnień dla mieszkańców. Według urzędników mieszkańcy i tak zgłaszają online do urzędu tylko niektóre sprawy. Odsetek urzędników, którzy są tego zdania, praktycznie nie zmienił się od 2021 r. Obecnie wynosi 87%, rok temu było to 86%, a w 2020 r. – 75%.

Urzędy ograniczyły możliwości zgłaszania spraw online, ale jednocześnie coraz więcej urzędników jest zdania, że korzystanie z usług e-urzędu jest proste. Warto zwrócić uwagę, że dwukrotnie (z 4% w 2021 r. do 8% w 2022 r.) wzrósł odsetek tych, którzy uważają zgłaszanie spraw online za „zdecydowanie proste”. Co ciekawe, takiego zdania jest jeszcze więcej mieszkańców. Aż 1/5 (21%) uważa zgłaszanie spraw do urzędu przez internet za „zdecydowanie proste”. Bardziej pozytywny stosunek mieszkańców niż urzędników do zgłaszania spraw urzędowych przez internet widać również w odpowiedziach obu grup na inne pytanie. Dotyczyło ono oceny, czy wprowadzenie internetowego zgłaszania spraw, w miejsce stacjonarnego, usprawniłoby pracę urzędów? 58% mieszkańców uważa, że tak. Podobnego zdania jest tylko 42% urzędników.

Różnice w opiniach między mieszkańcami a urzędnikami widać także w odniesieniu do innego, ważnego tematu. Obie grupy inaczej widzą część kluczowych ich zdaniem barier w załatwianiu spraw w urzędach przez internet. Największe rozbieżności dotyczą braku dostępu do internetu lub za słabego internetu. Według urzędników to bariera nr 3 pod względem ważności, natomiast zdaniem mieszkańców – 7. Natomiast zupełna zgoda zdaniem obu grup panuje w ocenie kluczowej, bariery: ludzie wolą osobiście pójść do urzędu. Podobnie jest w przypadku drugiej przeszkody – braku wiedzy o możliwości zgłaszania spraw przez internet.

Połowa mieszkańców Regionów NEXERY posiada jakiekolwiek doświadczenie pracy zdalnej, a nieco więcej chciałoby pracować w ten sposób. Mniejszy entuzjazm do home office wyrażają nauczyciele, a jeszcze mniejszy urzędnicy. 1 na 5 firm deklaruje, że po zakończeniu pandemii pracownicy będą w jakiejś formie mogli pracować z domu, ale obecnie znikoma część firm na dużą skalę wprowadziła pracę zdalną.

W Polsce według ostatnich dostępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), opublikowanych w pozycji „Wpływ epidemii COVID-19 na wybrane elementy rynku pracy w Polsce w trzecim kwartale 2021 r.”, na koniec września 2021 r. 5% ogólnej liczby pracowników pracowało zdalnie. W sektorze prywatnym odsetek ten sięgnął 6%, a w publicznym – nieco ponad 2%.

W Regionach NEXERY 36% ankietowanych w marcu 2022 r. zadeklarowało, że pracuje zdalnie w różnym wymiarze czasu. To o 4 pkt. proc. mniej niż rok wcześniej i o 2 pkt. proc. mniej niż w 2020 r. Osoby, które pracowały wyłącznie poza siedzibą firmy, stanowiły mniejszość, 5% badanych. Od 2020 r. do dzisiaj wyraźnie mniej osób bardzo często pracuje zdalnie. Natomiast na względnie wysokim poziomie utrzymuje się odsetek tych, którzy pracują poza firmą od czasu do czasu. Między 2020 i 2022 r. z 37 do 34% spadł odsetek osób, które nigdy nie pracowały zdalnie.

Firmy w Regionach NEXERY raczej nie korzystają z pracy zdalnej na dużą skalę. Znikoma część ich załóg regularnie pracuje poza siedzibą firmy. 3/4 przedstawicieli biznesu (76%) wskazało na śladowy procent takich pracowników, tj. maksymalnie 10%, lub po prostu na brak takich osób w ich firmach. Tylko 4% z nich odpowiedziało, że większość zatrudnionych pracowało zdalnie przynajmniej raz lub dwa razy w tygodniu. Niewielka część firm na dużą skalę wprowadziła pracę zdalną. Jednak wyraźnie więcej, bo w sumie 21% z nich, deklaruje, że po zakończeniu pandemii pracownicy będą w jakiejś formie mogli pracować z domu. Natomiast większość (61%) nie przewiduje takiej opcji, a prawie jedna piąta (18%) nie była w stanie jednoznacznie określić swoich zamiarów na postcovidową przyszłość w kwestii pracy zdalnej.

Aspiracje mieszkańców w odniesieniu do pracy zdalnej wyraźnie różnią się od możliwości, które w tym obszarze oferują firmy w Regionach NEXERY. Ponad połowa mieszkańców (56%) zadeklarowała, że gdyby tylko miała taką możliwość, chciałaby pracować zdalnie. W przypadku nauczycieli, a także urzędników ten wskaźnik jest wyraźnie niższy. 47% nauczycieli i tylko 19% urzędników wyraziło chęć do pracy z domu. Wśród mieszkańców wynik ten wzrósł nieco w porównaniu do 2021 r., ale nadal jest wyraźnie niższy niż w rekordowym 2020 r., gdy wynosił aż 67%.

Modele pracy zdalnej i hybrydowej na dobre osadziły się w naszej codzienności. Formuła pracy home office otworzyła przed mieszkańcami mniejszych miejscowości nowe możliwości rozwoju zawodowego, bez konieczności przeprowadzki do większych aglomeracji. Nic więc dziwnego, że większość respondentów z Regionów NEXERY zadeklarowała chęć wykonywania swoich obowiązków służbowych z domu. Jednocześnie znikoma część badanych przez nas firm na dużą skalę wprowadziła pracę zdalną. Pracodawcy, którzy nie zaoferują kandydatom elastyczniejszych modeli zatrudnienia niż przed pandemią, mogą stracić na atrakcyjności na dzisiejszym rynku pracy.

Paweł Hordyński, Członek Zarządu ds. Finansowych w NEXERZE.

Usługi chmurowe, podobnie jak e-fakturowanie, są coraz częściej wykorzystywane przez firmy z Regionów NEXERY. Inne obszary, w których firmy zwiększyły zakres działań przez internet, to proces składania zamówień oraz kontakty z klientami za pośrednictwem komunikatorów.

Firmy w Regionach NEXERY w swojej działalności częściej korzystają z różnych usług za pośrednictwem internetu. W ciągu ostatniego roku najwięcej nowych użytkowników znalazły usługi chmurowe. Odsetek firm, które zadeklarowały wykorzystywanie wirtualnego dysku, wzrósł z 18% w 2021 r. do 44% w 2022 r. Nieznaczny spadek widać jedynie w kategorii mediów społecznościowych, ale wynosi on tylko 3 pkt. proc. Warto też odnotować, że zmniejsza się liczba firm, które nie korzystają z usług internetowych. Rok temu było ich 17%, a obecnie już tylko 8%.

Z badania wynika, że niemal wszystkie firmy w Regionach NEXERY, posiadające łącze internetowe, korzystają z e-bankowości. Ich odsetek wzrósł w ciągu roku o 5 pkt. proc. i wynosi obecnie 98%. Mniej powszechne jest stosowanie e-fakturowania, ale w tym przypadku nastąpiła bardzo wyraźna poprawa. W 2022 r. ¾ (76%) firm w Regionach NEXERY, posiadających łącze internetowe, korzystało z tego narzędzia, podczas gdy rok wcześniej było to zaledwie 54%.

Obszary, w których firmy zwiększyły zakres działań przez internet, to proces składania zamówień oraz kontakty z klientami za pośrednictwem komunikatorów. Różnice wobec roku 2021 wynoszą w obu wypadkach 6 pkt. proc. Natomiast niezmiennie najwięcej firm (47%) deklaruje, że nie zwiększyło zakresu działań online w żadnym obszarze. Z kolei wyraźnie mniejszą dynamikę wzrostu zanotował w tym roku obszar bankowości elektronicznej. W 2021 r. aż 29% firm zwiększyło zakres działań w tym obszarze, podczas gdy w 2022 r. to już tylko 20%.

Pandemia zmotywowała polskich przedsiębiorców do częstszego wykorzystywania rozwiązań chmurowych przy prowadzeniu biznesu. Nie inaczej jest w Regionach NEXERY, co potwierdzają wyniki naszego badania – odsetek firm, które zadeklarowały wykorzystywanie wirtualnego dysku, wzrósł z 18% w 2021 r. do 44% w 2022. To dobry znak, ponieważ chmura pozwala korzystać z innowacyjnych narzędzi, zapewnia bezpieczeństwo danych i może być realnym źródłem przewagi konkurencyjnej organizacji na polskim rynku pracy.

Piotr Wieczorkiewicz, Członek Zarządu ds. Operacji w NEXERZE

1/3 nauczycieli z Regionów NEXERY uważa, że po zakończeniu pandemii zebrania organizacyjne oraz konsultacje z uczniami online będą dobrym pomysłem. Wciąż rośnie znaczenie korzystania z wideokomunikatorów w szkole. Spada natomiast zainteresowanie pedagogów kursami, wolą oni samokształcenie podczas nieformalnych spotkań we własnym gronie.

Ankietowani nauczyciele z Regionów NEXERY uznali, że wideokomunikatory są najbardziej pomocnym narzędziem, jakie daje szybki internet podczas pracy w szkole. W marcu 2022 r. aż 61% badanych pedagogów wskazało na oprogramowanie typu MS Teams, Skype czy Zoom, jako udogodnienie podczas wykonywania ich zawodu. Drugim pod względem wskazań aspektem była możliwość prezentacji materiałów edukacyjnych za pośrednictwem takich platform wideo, jak YouTube (44%).

W zakresie szkoleń i podnoszenia kwalifikacji, odpowiedzi nauczycieli z Regionów NEXERY wskazują na wysoką samodzielność. Najwięcej, bo 39% badanych, odpowiedziało, że doskonalili się sami, wyszukując potrzebne materiały w internecie. Prawie 1/3 nauczycieli (32%) deklarowała podnoszenie swoich kompetencji podczas nieformalnych spotkań w gronie znajomych i innych nauczycieli (+10 pkt. proc. r/r). Natomiast znaczny spadek wystąpił w poziomie uczestnictwa ankietowanych w kursach internetowych dla nauczycieli. Podczas gdy w 2021 r. dedykowane kursy online jako źródło podnoszenia kwalifikacji zdobyły 42% wskazań, to w ostatnim badaniu już tylko 29% pedagogów wybrało tę odpowiedź (-13 pkt proc. r/r).

Coraz więcej rodziców, uczniów i samych nauczycieli zastanawia się, jak wyglądać będzie polski system edukacji po pandemii. Pedagogowie z Regionów NEXERY zostali zapytani, w jakich obszarach widzą możliwość wykorzystania umiejętności zdobytych podczas pracy zdalnej w postcovidowej rzeczywistości. Pierwsze miejsce ex aequo zajęły zebrania służbowe w szkołach i konsultacje dla uczniów online, z wynikiem 34% głosów. W porównaniu z badaniem z 2021 r., wystąpił dość znaczny wzrost (+9 pkt. proc.) wskazań na spotkania grona pedagogicznego. Trzecią odpowiedzią w rankingu (33%) okazała się możliwość transmitowania lekcji dla uczniów, którzy z różnych powodów nie mogli znaleźć się w klasie.

Cieszy nas, że mieszkańcy #RegionówNEXERY stają się coraz bardziej świadomymi użytkownikami internetu, wybierają szybkie łącze, chcą załatwiać sprawy urzędowe przez internet i wykorzystują światłowód zarówno do pracy, jak i do kontaktów z bliskimi osobami.  W krótkim czasie mieszkańcy #RegionówNEXERY przystosowali się do nowoczesnych rozwiązań podnoszących jakość ich codziennego życia. Niemal wszystkie firmy z regionów korzystają z bankowości elektronicznej, a odsetek stosujących e-fakturowanie wzrósł o ponad 25%. Przedsiębiorcy coraz częściej przenoszą operacje do internetu – składają zamówienia online i komunikują się z kontrahentami przy wykorzystaniu komunikatorów. Jako firma technologiczna przede wszystkim rozwijamy infrastrukturę światłowodową, przy okazji czynnie przyczyniając się do budowania społeczeństwa cyfrowego w Regionach.

Jacek Wiśniewski – Prezes Zarządu NEXERY

W porównaniu do roku 2021, mieszkańcy lepiej ocenili wszystkie aspekty życia w Regionach NEXERY. Największa poprawa zaszła w kategorii „nauka” i „praca”. Po raz pierwszy w historii badania wszystkie grupy mogły ocenić atrakcyjność Regionów. Okazało się, że mieszkańcy, nauczyciele, urzędnicy i przedstawiciele firm najlepiej oceniają możliwości spędzania wolnego czasu i życia ogólnie. Na tle ogółu Polaków Regiony NEXERY jako całość nie różnią się zasadniczo, ale w ocenie poszczególnych grup widać już te różnice.

Mieszkańcy po raz drugi z rzędu mieli okazję ocenić swoje Regiony pod względem atrakcyjności życia ogólnie, pracy, prowadzenia biznesu, nauki, spędzania wolnego czasu i korzystania z oferty turystycznej. W ciągu roku zaszła poprawa w ocenie wszystkich kategorii. Największe pozytywne zmiany dotyczą atrakcyjności pracy i nauki. Obecnie 49% mieszkańców uważa swój Region za atrakcyjny pod względem nauki, a 34% – pod kątem pracy. W ubiegłym roku oba wskaźniki wynosiły odpowiednio 39% i 28%. Zatem ocena nauki poprawiła się aż o 10 punktów procentowych, a pracy o 6 punktów procentowych.

Po raz pierwszy w historii badania nie tylko mieszkańcy, ale również pozostałe grupy mogły ocenić swoje Regiony pod względem atrakcyjności w kluczowych obszarach. W niektórych z nich różnice między mieszkańcami, urzędnikami, nauczycielami i przedstawicielami biznesu są wyraźne. Poszczególne grupy momentami różnią się także w zestawieniu z ogółem Polaków. Natomiast z porównania uśrednionych wyników dla Regionów NEXERY z odpowiedziami Polaków wynika, że bohaterowie niniejszego raportu nie różnią się w ocenie swoich Regionów od wszystkich mieszkańców naszego kraju. W analizie wzięto pod uwagę odsetki pozytywnych odpowiedzi dotyczących każdego z obszarów i na tej podstawie ułożono kolejność wskazań dla każdej z grup.

W Regionach NEXERY najbardziej atrakcyjne okazały się możliwości spędzania wolnego czasu. Za takie uznali je mieszkańcy i nauczyciele, nie różniąc się pod tym względem od Polaków ogółem. Natomiast dla urzędników i przedstawicieli firm ten obszar był drugi w kolejności. Życie ogólnie również zostało ocenione wysoko przez wszystkie grupy, z wyjątkiem nauczycieli, dla których znajduje się ono dopiero na czwartej pozycji. Na przeciwnym biegunie pod względem oceny atrakcyjności znajduje się praca oraz prowadzenie biznesu, które uplasowały się dość nisko. W tym przypadku ze zgodnej oceny wszystkich grup wyłamali się przedstawiciele firm, którzy zwłaszcza pracę oceniają wyraźnie lepiej – na 3 miejscu. Zróżnicowane oceny widać także w przypadku nauki i korzystania z oferty turystycznej. Tu wyraźnie najlepiej oba obszary ocenili nauczyciele, którzy w odniesieniu do pozostałych obszarów (poza spędzaniem wolnego czasu) byli dosyć krytyczni. Przykład nauczycieli dobrze oceniających obszar nauki i przedstawicieli firm podkreślających atrakcyjność pracy, potwierdza słuszność znanego powiedzenia, że bliższa ciału koszula.

Urzędnicy coraz bardziej optymistycznie patrzą na światłowód jako czynnik podnoszenia atrakcyjności Regionów NEXERY w kluczowych obszarach. Między badanymi grupami zarysowują się wyraźne różnice w ocenie wpływu światłowodu na poszczególne aspekty życia. Najwyżej oceniany jest potencjał nauki, a najniżej obszarów związanych z czasem wolnym i rekreacją. Na tle wszystkich badanych grup zaskakująco sceptyczni wobec wpływu sieci światłowodowej na atrakcyjność różnych dziedzin życia okazali się przedstawiciele firm.

W latach 2020-2022 utrzymuje się wysoki poziom pozytywnego nastawienia urzędników do światłowodu jako czynnika podnoszącego atrakcyjność Regionów NEXERY. Wahnięcia opinii są niewielkie, ale jednak występują. Rok 2021, w którym dominowała niepewność, w jakim kierunku potoczy się rozwój pandemii COVID-19, przyniósł niewielki spadek pozytywnych odpowiedzi („zdecydowanie” i „raczej” tak), zwłaszcza w obszarach najbardziej dotkniętych pandemią. W tym czasie tylko 83% urzędników widziało w światłowodzie sposób na podniesienie atrakcyjności Regionów w dziedzinie pracy. Był to spadek o 7 punktów procentowych względem roku 2020, a także o 9 punktów procentowych mniej niż obecnie. Mniejsze spadki między 2020 a 2021 r. widać również w obszarze inwestycji i turystyki. Obecnie opinie urzędników na temat wpływu światłowodu na atrakcyjność Regionów są bardziej pozytywne niż w poprzednich latach lub utrzymują się na tym samym poziomie. Spędzanie wolnego czasu oraz edukacja były oceniane przez urzędników po raz pierwszy. I to właśnie edukacja okazała się obszarem, który ich zdaniem najbardziej może zyskać dzięki rozpowszechnieniu światłowodów. Natomiast na przeciwnym biegunie pracownicy urzędów widzą możliwości spędzania wolnego czasu.

Urzędnicy, w porównaniu z pozostałymi grupami, są wyraźnie bardziej optymistyczni w ocenie wpływu światłowodu na atrakcyjność różnych obszarów życia. Oznacza to, że udzielają więcej pozytywnych odpowiedzi niż mieszkańcy, nauczyciele i przedstawiciele firm. Ta ostatnia grupa zaskakująco sceptycznie odnosi się do idei zwiększania atrakcyjności różnych obszarów życia poprzez budowę światłowodu. Reprezentanci biznesu w zależności od pytania udzielają zaledwie od 31% do 48% pozytywnych odpowiedzi (suma „zdecydowanie tak” i „raczej tak”). Dla mieszkańców te wartości wahają się między 55% a 72%, a dla nauczycieli między 61% a 73%.

Zatem ankietowani w Regionach NEXERY różnią się między sobą pod względem oceny wpływu światłowodu na atrakcyjność poszczególnych obszarów. Dotyczy to zwłaszcza życia ogólnie, pracy, inwestycji i nauki. Największy potencjał dla wpływu światłowodu, mierzony najwyższym odsetkiem pozytywnych odpowiedzi na zadane pytanie, badani widzą w nauce. Mieszkańcy i urzędnicy wymienili ją na pierwszym miejscu, a przedstawiciele firm na drugim. Co zaskakujące, innego zdania są nauczyciele. Ich zdaniem, nauka nie jest obszarem, który najbardziej może zyskać na atrakcyjności dzięki budowie światłowodu. Być może uważają oni, że kluczowy wpływ mają w tym przypadku zasoby ludzkie, a nie technologia. Jednocześnie nauczyciele wysoko ocenili potencjał światłowodu na rynku pracy i w biznesie, w czym okazali się bardziej optymistyczni niż przedstawiciele firm. Wśród ankietowanych panuje zgoda, że obszary życia, związane z czasem wolnym i rekreacją mają najmniejszy potencjał, aby zyskać atrakcyjność dzięki budowie sieci światłowodowej.

Misją Fiberhost jest zapewnienie dostępu do nowych technologii jak największej liczbie osób w naszym kraju. Najbardziej efektywnym i zrównoważonym sposobem walki z wykluczeniem cyfrowym jest model open access, w jakim Fiberhost działa już od 2017 roku.
W zasięgu otwartych sieci światłowodowych Fiberhost jest obecnie ponad 850 tysięcy domów w 8 województwach w kraju. Dzięki modelowi open access użytkownicy mogą wybrać najlepszą dla siebie ofertę usług spośród zarówno lokalnych, jak i ogólnopolskich dostawców. Współpracuje z nami obecnie ponad 95 takich podmiotów, ale do współpracy zapraszamy wszystkich dostawców, którzy razem z nami chcą redukować stopień wykluczenia cyfrowego i dawać dostęp do usług światłowodowych.

Marta Wojciechowska, Prezes Zarządu Fiberhost

Według ankietowanych w Regionach NEXERY priorytetem rozwoju na najbliższe lata powinna być służba zdrowia oraz inwestycje w infrastrukturę komunikacyjną. Przy wskazywaniu kolejnych priorytetów badane grupy różnią się od siebie. Inaczej też oceniają, w porównaniu z Polakami w ogóle, zwiększanie potencjału biznesowego w Regionie. Także edukacja jest obszarem, który badani oceniają w różny sposób. Tymczasem szybki internet stanowi narzędzie, które może wspierać wszystkie priorytety rozwojowe, a dla ankietowanych jest często ważniejszy niż poprawa jakości edukacji.

Innowacje cyfrowe znacznie wspomagają wzrost i różnorodność gospodarczą danego Regionu. Z raportu firmy doradczej Deloitte wynika, że dodanie 10 Mbit/s do średniej szybkości ściągania danych przyczyniło się w USA do utworzenia dodatkowych 139 tys. miejsc pracy pomiędzy rokiem 2016 a 2019. Według Deloitte wzrost penetracji internetu szerokopasmowego o 10 punktów procentowych poskutkował aż 806 tys. nowych miejsc pracy w okresie 2016-2019. Warto również zaznaczyć, że przy jednoczesnym wzroście liczby samych stanowisk, wzrosła również różnorodność wykonywanych zawodów.

Badani w Regionach NEXERY niemal zgodnie uważają, że priorytetem rozwoju w najbliższych latach powinna być poprawa jakości i dostępności służby zdrowia. Jedynie dla urzędników nie stanowi to głównego celu. Dla tej grupy najważniejsze są inwestycje w infrastrukturę komunikacyjną, które dla pozostałych badanych, z wyjątkiem nauczycieli, zajmują drugie miejsce na liście priorytetów. W odniesieniu do oceny tych dwóch pierwszych obszarów rozwoju badani w Regionach NEXERY nie różnią się od ogółu Polaków. Kontrasty, zarówno wewnątrz Regionów, jak i wobec Polaków ogółem, zaczynają być widoczne przy kolejnych tematach. Widać je szczególnie, gdy mowa o zwiększaniu potencjału biznesowego oraz poprawie jakości edukacji. W pierwszym z nich mamy do czynienia z największą rozbieżnością między badanymi w Regionach NEXERY a ogółem Polaków, dla których ten temat jest ostatnim, szóstym na liście priorytetów. Podobnie uważają badani nauczyciele, natomiast innego zdania są mieszkańcy i przedstawiciele firm. Z kolei poprawa jakości edukacji leży na sercu zwłaszcza nauczycielom, a także w nieco mniejszym stopniu reprezentantom biznesu oraz ogółowi Polaków. Natomiast jest ostatnia na liście priorytetów dla mieszkańców oraz urzędników.

Uśrednione odpowiedzi badanych w Regionach NEXERY pokazują, że zapewnienie mieszkańcom dostępu do szybkiego internetu jest tak samo istotne, jak zwiększanie potencjału biznesowego w Regionie i nieco ważniejsze niż poprawa jakości edukacji. Szybki internet znalazł się najwyżej na liście priorytetów nauczycieli – na 3 miejscu, a najmniej cenią go przedstawiciele firm. Również dla Polaków ogółem nie stanowi on kluczowego obszaru rozwoju.

Warto podkreślić znaczenie, które urzędnicy zgodnie przypisują inwestycjom komunikacyjnym. Aż 71% z nich wskazało je jako kluczowy priorytet (przy możliwości wielokrotnego wyboru). Żadna inna odpowiedź nie uzyskała tak wysokiego poparcia badanych. Warto zwrócić uwagę także na pozostałe odpowiedzi urzędników, bo to oni są grupą, która ma kluczowe znaczenie przy projektowaniu i wdrażaniu projektów rozwojowych. Zwiększanie potencjału biznesowego oraz poprawa jakości edukacji to obszary, w których zdanie urzędników różni się najbardziej od opinii pozostałych badanych grup w Regionach NEXERY.

Cyfryzacja obszarów pozamiejskich nie jest możliwa bez fundamentu, czyli sieci światłowodowej umożliwiającej dostęp do szerokopasmowego internetu. Budowa i jej utrzymanie to krok milowy w zapewnieniu potencjału do rozwoju lokalnego biznesu oraz lokalnej społeczności.
Na etapie planowania tego typu inwestycji i mapowania obszarów do objęcia zasięgiem sieci szczególna uwaga zwracana była na miejscowości całkowicie odcięte od internetu. Identyfikowane były nawet miejscowości pozbawione nie tylko dostępu do internetu, ale także zasięgu jakiejkolwiek sieci komórkowej. Utrzymywanie takiego stanu rzeczy wiąże się z wieloma barierami prowadzenia działalności gospodarczej i jest wręcz przeszkodą w rozwoju.
W szybko zmieniającym się świecie e-usług i e-urzędów sposób prowadzenia działalności gospodarczej drastycznie się zmienił i wymaga podstawowego narzędzia – szerokopasmowego dostępu do internetu. To już nie jest wymaganie postulowane, lecz obowiązkowe. Można stwierdzić, że bez tego nie da się dzisiaj sprawnie i efektywnie funkcjonować, a co dopiero prowadzić działalność gospodarczą.
Internet zrewolucjonizował prowadzenie biznesu. Otworzył nowe, globalne perspektywy współpracy, usprawnił komunikację i przyspieszył tempo działania. Dzięki internetowi firmy mogą się rozwijać, stawać się bardziej innowacyjne, elastyczne oraz szybko dostosowywać się do zmian. Z pewnością inwestycje światłowodowe mocno wpływają na rozwój gospodarczy regionów. Obszary te stają się atrakcyjne dla inwestorów, wzbudzają inicjatywy biznesowe mieszkańców, a także przyczyniają się do tworzenia nowych miejsc pracy.

Leszek Chwalik, wiceprezes zarządu TAURON Obsługa Klienta

Zdaniem mieszkańców Regionów NEXERY dostęp do szybkiego internetu poprawia jakość codziennego życia w trzech głównych obszarach: pracy zdalnej, poszerzania wiedzy i zdobywania informacji oraz kontaktów z urzędami. Zasadniczo mieszkańcy Regionów NEXERY nie różnią się w swoich ocenach od Polaków ogółem, ale częściej doceniają pracę zdalną, a także dostęp do materiałów edukacyjnych dla dzieci i podnoszących kwalifikacje zawodowe dorosłych.

Globalna pandemia, obok wszystkich destrukcyjnych skutków, pchnęła ludzkość do szukania nowych rozwiązań pozwalających na adaptację do nowych warunków. Nieodzowna w tej kwestii okazała się globalna sieć, dzięki której choć w części życie społeczne mogło toczyć się dotychczasowymi torami. We wrześniu 2021 r. światowa Szerokopasmowa Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju (organ założony przez International Telecommunications Union i UNESCO) wydała raport, w którym przeanalizowała skutki pandemii dla kluczowych aspektów życia z perspektywy wyzwań technologicznych. Dane zebrane w dokumencie dotyczą pracy i nauki zdalnej oraz telemedycyny.

Mieszkańcy Regionów NEXERY uważają, że szybki internet poprawia jakość codziennego życia przede wszystkim w obszarze pracy zdalnej. Tego zdania jest 55% z nich, a także 44% Polaków ogółem. To największa różnica, jaka zachodzi między tymi dwiema badanymi grupami. Dla mieszkańców Regionów NEXERY praca zdalna jest na pierwszym miejscu, podczas gdy dla ogółu Polaków dopiero na trzecim. Pozostałe różnice są mniejsze. Dostęp do materiałów edukacyjnych dla dzieci i podnoszących kwalifikacje zawodowe dorosłych jest wskazywany przez mieszkańców Regionów NEXERY o 5 punktów procentowych częściej niż przez ogół Polaków.

Mieszkańcy Regionów NEXERY, w zależności od wieku, wskazują na inne obszary, które poprawiają ich zdaniem jakość życia na co dzień. Najmłodsi badani, częściej niż starsi, doceniają dostęp online do transmisji wydarzeń rozrywkowych, kulturalnych i sportowych. Wśród osób w wieku 18-25 lat odsetek wskazań na ten obszar wynosi 38%, wśród starszych nie przekracza 30%, a w grupie 61-75 lat wynosi zaledwie 23%. Również aktywność w społeczności lokalnej oraz dostęp do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe, notują najwięcej wskazań wśród najmłodszych (odpowiednio 23% i 33%), coraz mniej u starszych badanych i najmniej u najstarszych (odpowiednio 12% i 19%). Natomiast najstarsi, częściej niż najmłodsi, doceniają łatwość poszerzania wiedzy i zdobywania potrzebnych informacji (69% vs 50%) oraz teleporady (45% vs 25%).

Rozwój technologiczny i pandemia wymusiły konieczność posiadania dostępu do szybkiego internetu. Jesteśmy mocno zaangażowani w cyfrową przestrzeń, a praca czy nauka zdalna to dla wielu ludzi codzienność. Jednocześnie dostępność cyfrowych usług znacznie poprawia jakość życia. Niestety w Polsce nadal jest wiele miejsc bez dostępu do szerokopasmowego internetu, co przyczynia się do wykluczenia cyfrowego dużej części społeczeństwa.
Operatorzy Hurtowi, prowadzący największe inwestycje infrastrukturalne w Polsce, oferują otwarty dostęp do swojej infrastruktury, przez co znacząco eliminują problem wykluczenia cyfrowego w społeczeństwie. Dzięki wybudowanym sieciom światłowodowym już dziś w ich zasięgu jest kilka milionów gospodarstw domowych. Światłowód Inwestycje posiada z tego ponad 1 mln, a plany spółki na najbliższe lata to wybudowanie infrastruktury dla łącznie 2,5 mln gospodarstw domowych. Co ważne, inwestycje hurtowników docierają do najodleglejszych zakątków kraju, w których często brak było nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej.
Operator hurtowy dostarcza jedynie niezbędną infrastrukturę. Usługi końcowe dla abonentów (takie jak telewizja 4K czy internet światłowodowy) oferowane są przez operatorów detalicznych, wykorzystujących cały zasięg sieci operatora hurtowego. Taki model współpracy sprawia, że sieć jest efektywniej wykorzystywana, a abonent może wybierać spośród wielu ofert detalicznych. Nowa jakość, jaką jest możliwość wyboru, pozwala na dopasowanie usług do indywidualnych potrzeb i oczekiwań użytkowników.

Magdalena Russyan, Członek Zarządu ds. Operacyjnych w firmie Światłowód Inwestycje

Niemal co piąty mieszkaniec Regionów NEXERY zmienił miejsce zamieszkania od początku pandemii. Nieco częściej przenosił się do mniejszej miejscowości niż do większej. Niemal co trzeci młody mieszkaniec planuje przeprowadzkę w ciągu trzech lat. Pod tym względem nie ma różnicy między Regionami NEXERY a pozostałymi częściami Polski. Szybki internet jest zdaniem badanych istotnym czynnikiem, dzięki któremu ludzie z miast będą chcieli przeprowadzać się do mniejszych miejscowości.

18% mieszkańców w Regionach NEXERY zadeklarowało, że od momentu wybuchu pandemii zmieniło miejsce swojego zamieszkania. Nie stanowi zaskoczenia, że wiek wyraźnie wpływał na odpowiedzi ankietowanych. Wśród osób najmłodszych (18-25 lat) przeprowadziło się aż 31%, natomiast wśród badanych po 50 roku życia było to mniej niż 10%. Warto przy tym odnotować, że tylko część (9%) migracji młodych mieszkańców przebiegała na linii duże miasto – mała miejscowość, co mogłoby sugerować powrót do rodzinnej miejscowości, wymuszony wprowadzeniem nauczania zdalnego lub pracy zdalnej. Nieco więcej młodych ludzi (13%) przemieszczało się w odwrotnym kierunku, czyli z małej miejscowości do dużego miasta. Natomiast wśród ogółu mieszkańców Regionów NEXERY nieco bardziej popularny był kierunek przeciwny, czyli do mniejszych miejscowości.

Niemal 1/5 mieszkańców zmieniła miejsce zamieszkania od czasu wybuchu pandemii. Co więcej, 1/3 respondentów w wieku 25-40 lat, na pytanie, czy w perspektywie 3 lat zamierza opuścić swoje miejsce zamieszkania, odpowiedziało twierdząco (dokładnie 34%). W ubiegłym roku podobnie odpowiedziało praktycznie tyle samo osób (32%). Jeżeli tegoroczne wyniki badania w Regionach NEXERY zestawimy z odpowiedziami ogółu Polaków na to samo pytanie, okaże się, że różnią się niewiele. W całym kraju 30% młodszych obywateli myśli o przeprowadzce.

Z pytania o przyczyny zmiany miejsca zamieszkania nie wynika bezpośrednio, że dostęp do szybkiego internetu mógłby ograniczyć niektóre z negatywnych czynników, wpływających na migrację. Można jednak taki wpływ zakładać. Natomiast w przypadku argumentów, które zdaniem mieszkańców przemawiają za przeprowadzką do mniejszej miejscowości, dostęp do internetu jest wprost określany jako jeden z ważniejszych. Zdaniem ankietowanych jest on praktycznie tak samo istotny, jak możliwość spędzania wolnego czasu blisko natury i ważniejszy niż aktywny samorząd. Nieco częściej badani wskazują na możliwość pracy zdalnej. Warto podkreślić, że jej warunkiem jest nie tylko decyzja pracodawcy, ale również odpowiednia infrastruktura internetowa w miejscu zamieszkania. Wśród argumentów na rzecz przeprowadzki do małej miejscowości badani najczęściej wskazują możliwość szybkiego dojazdu do większego miasta oraz możliwość zaspokojenia najważniejszych potrzeb bez konieczności dojazdu do większego miasta. Jak widać, ankietowani z jednej strony chcą załatwić najpotrzebniejsze sprawy „na miejscu”, ale z drugiej chcą zachować możliwość szybkiego dotarcia do miasta.

Zdaniem badanych, dostępność szybkiego internetu bardzo pomaga mieszkańcom dużych aglomeracji w podjęciu decyzji o przeprowadzce do mniejszych miast lub wsi. Z naszego raportu wynika także, że łącze szerokopasmowe może zachęcić młodych ludzi do częstszego spędzania czasu w rodzinnej miejscowości. Światłowód umożliwia rozwój zawodowy (m.in. poprzez pracę zdalną, szkolenia i kursy online), korzystanie z usług medycznych (telemedycyna) i daje dostęp do szerokiej oferty edukacyjnej i kulturalnej. Cyfryzacja odgrywa ogromną rolę w rozwoju małych miasteczek i terenów wiejskich, wzmacnia ich atrakcyjność turystyczną i inwestycyjną oraz zatrzymuje ich depopulacje – Paweł Biarda, Członek Zarządu ds. Komercyjnych w NEXERZE.

Paweł Biarda – Członek Zarządu ds. Komercyjnych w NEXERZE

Mieszkańcy Regionów NEXERY są zdania, że zamieszkiwane przez nich nieruchomości w ciągu ostatnich 3 lat zyskały na wartości. Wśród czynników, które mogły mieć na to wpływ, na trzecim miejscu wymieniają dostęp do szybkiego internetu. Zdaniem mieszkańców to czynnik nieco ważniejszy niż np. rozwinięta infrastruktura komunalna i wyraźnie ważniejszy niż ekologiczne rozwiązania w okolicy oraz sprawny samorząd.

Ponad połowa mieszkańców Regionów NEXERY uważa, że nieruchomości, w których mieszkają, w ciągu ostatnich trzech lat zyskały na wartości. Zaledwie 13% sądzi, że stało się inaczej. Natomiast nieco ponad 1/3 badanych jest zdania, że wartość zamieszkiwanej przez nich nieruchomości nie uległa zmianie. Odpowiedzi tylko do pewnego stopnia zmieniają się wraz z wiekiem ankietowanych. Największa różnica zachodzi między osobami najmłodszymi (18-25 lat) a dojrzałymi (51-60 lat). 44% pierwszej grupy i 58% drugiej uważa, że zamieszkiwane przez nich nieruchomości zyskały na wartości.

Wśród czynników, które mogą mieć wpływ na podniesienie wartości nieruchomości, badani na pierwszym miejscu wymieniają ciche i spokojne otoczenie, a na drugim bliskość natury. Zatem przyroda zdaniem mieszkańców Regionów NEXERY to istotny czynnik, wpływający na wartość nieruchomości. Do pewnego stopnia może być on regulowany decyzjami administracyjnymi, ale nie w takim stopniu, jak dostępność szybkiego internetu, która zajęła trzecie miejsce, najwyższe wśród czynników bardziej zależnych od człowieka. Nieco niżej badani uplasowali rozwiniętą strukturę komunalną, a wyraźnie niżej ekologiczne rozwiązania w okolicy oraz sprawny samorząd. Jak łatwo się domyślić, czynniki związane z przyrodą są częściej wymieniane przez osoby starsze. Bliskość natury wskazuje 40% osób w wieku 18-25 lat i 56% w wieku 61-75 lat. Natomiast poparcie dla szybkiego internetu jest praktycznie niezależne od wieku badanych. Typuje je 38% najmłodszych i 41% najstarszych ankietowanych.

W naszym tegorocznym badaniu sprawdziliśmy, jak dostęp do szerokopasmowego łącza internetowego może wpłynąć na wartość nieruchomości. Zdaniem mieszkańców Regionów NEXERY szybki i stabilny internet, oprócz cichej okolicy i bliskości natury, jest ważnym czynnikiem podnoszącym wartość domu bądź mieszkania. Budowa infrastruktury światłowodowej to zatem inwestycja podnosząca wartość majątku właścicieli, zwiększająca atrakcyjność społeczną i gospodarczą regionów, przy jednoczesnej istotnej poprawie jakości życia mieszkańców.

Paweł Hordyński, Członek Zarządu ds. Finansowych w NEXERZE

Temat wpływu infrastruktury internetowej na wartość nieruchomości został przeanalizowany w raporcie InsightOut Lab opracowanym na zlecenie firmy NEXERA. Zebrane materiały świadczą o tym, że dostęp do szybkiego internetu wpływa na wartość nieruchomości. W Wielkiej Brytanii, w okresie od 2012 do 2019 r., wartość nieruchomości objętych rządowym programem Superfast Broadband wzrosła o 1700-3500 £, czyli 0,6-1,2% dzięki dostępowi do szybkiego internetu. W raporcie przywołane są dane niemieckiego badania, w którym 20% respondentów uważa, że wartość mieszkania spada o 10%, jeśli szybkość dostępnego w nim łącza nie odpowiada oczekiwaniom klienta. Z kolei, według polskiego badania przeprowadzonego przez InsightOut Lab, 44% Polaków zadeklarowało, że przy kupnie nieruchomości byłoby skłonnych dopłacić maksymalnie do 3000 zł, jeśli dana nieruchomość miałaby dostęp do szybkiego i stabilnego internetu.

Potencjał cyfryzacji wywarł pozytywny wpływ na atrakcyjność #RegionówNEXERY. Mieszkańcy Regionów uważają, że dostęp do światłowodu podnosi wartość nieruchomości, pozytywnie stymuluje turystykę oraz przyciąga inwestorów. Wszyscy badani wskazują na szerokopasmowy internet jako priorytetowy czynnik rozwoju Regionów w najbliższych latach. Takie wyniki napawają optymizmem. Liczymy, że panujące nastroje społeczne będą sprzyjać dalszym inwestycjom infrastrukturalnym. Okazuje się również, że procesy digitalizacji zyskują nowych zwolenników, ceniących sobie aktywności online. Sieć światłowodowa przyczynia się także do rozwiązania problemu migracji. Dzięki szybkiemu internetowi młodzi ludzie chętniej wracają do małych miejscowości lub planują przeprowadzkę do nich z dużych miast. Światłowód zapewnia im dostęp do informacji, usług online, a także możliwość załatwienia spraw urzędowych, wykonywania pracy i utrzymywania kontaktów ze znajomymi. Zdaniem ankietowanych posiadanie szybkiego internetu jest niemalże tak samo istotne jak możliwość spędzania wolnego czasu blisko natury i ważniejsze niż poprawa jakości edukacji. Nowoczesne technologie sprawiają, że nie musimy już z niczego rezygnować. Szybkie i niezwodne łącze światłowodowe realnie przekłada się na poprawę poziomu życia i ogólny dobrostan mieszkańców Regionów NEXERY.

Jacek Wiśniewski – Prezes Zarządu NEXERY

71% mieszkańców Regionów NEXERY czerpie wiedzę o ekologii z różnego rodzaju publikacji internetowych. Młodsi respondenci częściej od starszych grup wybierają social media jako źródło pozyskiwania wiadomości o ochronie środowiska. Jednocześnie mieszkańcy coraz rzadziej korzystają z tradycyjnej prasy i telewizji, by zdobyć informacje o sytuacji klimatycznej.

Wskutek szybkiego rozwoju internet sukcesywnie staje się coraz ważniejszym źródłem informacji dla przeciętnego obywatela. Podobnie jest z wiedzą o ekologii. Badanie mieszkańców Regionów NEXERY pokazało, że łącznie 71% respondentów uznało źródła internetowe za takie, które mają wpływ na ich wiedzę na temat ochrony środowiska, wliczając w to portale internetowe (41%), oraz social media (30%). Odsetek ten jest niemal identyczny do odnotowanego w zeszłorocznej edycji raportu Regiony NEXERY 2021, kiedy to 72% ankietowanych wskazało na internet jako znaczące źródło wiedzy o ekologii. Mieszkańcy Regionów NEXERY w 2022 r. częściej wybierali internet w porównaniu do ogólnopolskiej próby ankietowanych, którzy w 64% wskazali na to źródło.

Warto zauważyć też zmniejszanie się roli telewizji i prasy papierowej w tym aspekcie. W 2021 r. 59% mieszkańców Regionów NEXERY odpowiedziało, że telewizja jest wpływowym źródłem informacji na temat ochrony środowiska, natomiast w najnowszej edycji badania takich odpowiedzi było już tylko 45%. Spadł również odsetek wskazań na prasę z 30% do 20%.

4 na 10 mieszkańców Regionów NEXERY uważa, że internet światłowodowy to ekologiczne rozwiązanie, a tylko 5% jest przeciwnego zdania. Jednak wciąż około połowa ankietowanych nie ma w tej sprawie zdania. Jednocześnie 57% badanych widzi potencjał rozwijania bardziej ekologicznego stylu życia dzięki stałemu dostępowi do szybkiego internetu.

Ekologia jest dziedziną wiedzy dotyczącą praktycznie każdego aspektu naszego życia społecznego. Nie inaczej jest w przypadku sfery informacyjnej. Wbrew potocznej opinii, technologie wykorzystywane w świadczeniu usług telekomunikacyjnych również mogą być mniej lub bardziej ekologiczne, choćby ze względu na używane materiały.

Światłowód lub technologia często nazywana FTTP (ang. Fibre-To-The-Premises) ma, obok wyraźnie szybszych możliwości transferu danych, jedną bardzo ważną przewagę nad tradycyjnymi połączeniami szerokopasmowymi. Mianowicie rozwijanie infrastruktury FTTP, dzięki użyciu bardziej przyjaznych dla środowiska tworzyw, ogranicza w wyraźnym stopniu zapotrzebowanie na miedź. W październiku 2021 r. brytyjski operator TalkTalk opublikował krótki raport, w którym twierdzi, że pełne przełączenie się z „miedzianych” rozwiązań na infrastrukturę światłowodową może nawet w 80% zredukować emisję gazów cieplarnianych i podnieść efektywność energetyczną.

Znaczna część mieszkańców Regionów NEXERY zdaje sobie sprawę z tego, że światłowód to rozwiązanie ekologiczne. Na pytanie: „Czy Pana(i) zdaniem internet światłowodowy jest ekologiczny?”, 43% respondentów odpowiedziało twierdząco. Natomiast ponad połowa pytanych (52%) nie miała zdania na ten temat, odpowiadając „nie wiem”. Pozostałe 5% uznało, że internet światłowodowy nie jest ekologiczny. Można więc wyciągnąć wniosek, że wśród osób mających wyrobione zdanie, zdecydowana większość uznaje technologię światłowodową za „zieloną”.

Na korzyść postrzegania światłowodu jako jednego z ekologicznych rozwiązań przemawiają odpowiedzi respondentów na pytanie: „Czy dzięki stałemu dostępowi do szybkiego internetu ludzie mogą żyć w bardziej ekologiczny sposób?” Badanie wykazało, że 57% mieszkańców uważa, że dostęp do szybkiego łącza stwarza im możliwość zmiany stylu życia na bardziej „zielony”. Prawie jedna trzecia (32%) nie potrafiła jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, podczas gdy 11% nie zauważyło żadnych ekologicznych korzyści z używania szybkiego internetu. Warto zaznaczyć, że tylko 3% ankietowanych „zdecydowanie” nie zgadzało się z opinią, że dzięki światłowodowi można żyć bardziej ekologicznie.

Nasze badania potwierdzają, że mieszkańcom Regionów NEXERY zależy na wyborze rozwiązań, produktów i usług pozytywnie oddziałujących na środowisko. Ponadto, aż 57 proc. ankietowanych widzi potencjał rozwijania bardziej ekologicznego stylu życia, dzięki korzystaniu ze stabilnego łącza szerokopasmowego. Dlatego budujemy i rozwijamy sieć światłowodową, która obecnie jest najbardziej efektywną energetycznie technologią dostępu do internetu. Co więcej, wszystkie urządzenia związane z obsługą sieci NEXERY korzystają w 100% z certyfikowanej energii elektrycznej wytworzonej z OZE. Dbamy o to, aby użytkowanie naszego światłowodu wpisywało się w koncepcję zrównoważonego rozwoju.

Piotr Wieczorkiewicz, Członek Zarządu ds. Operacji w NEXERZE

Ponad połowa mieszkańców Regionów NEXERY oszczędza wodę, a także używa bardziej ekologicznych toreb na zakupy. Wciąż jednak ok. 1/5 z nich zdarza się marnować jedzenie i energię elektryczną. Starsi badani nieco częściej niż młodsi mają ekologiczne nawyki. Natomiast młodszym zdarzają się nieekologiczne zachowania.

W badaniu opracowanym dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska w październiku 2020 r., ponad połowa badanych Polaków (52%) uznała, że ochrona środowiska jest najważniejszym problemem, przed którym stoi nasz kraj, z ochroną zdrowia plasującą się na drugim miejscu (48%). Co ciekawe, następnym ważnym problemem w kolejności była gospodarka i rozwój ekonomiczny, na które wskazało 20% odpowiadających. Porównując te różnice, można zauważyć, o ile ważniejsze dla zwykłego obywatela są kwestie środowiska i zdrowia od pozostałych aspektów życia społecznego. Bycie eko jest w dzisiejszych czasach nie tylko trendem i promowanym stylem życia, ale też realną odpowiedzią każdego z nas na rosnące problemy ze zmianą klimatu. Wciąż nie wszyscy zdają sobie sprawę, że znaczenie w tej kwestii mają zwykłe i najbardziej prozaiczne czynności wykonywane w życiu codziennym.

Analiza wyników badania wśród mieszkańców Regionów NEXERY kreśli obraz, w którym choć wiele osób stara się żyć ekologicznie poprzez zwykłe codzienne czynności, to wciąż jest w tej kwestii wiele do zrobienia. Na pytanie: „Które z poniższych czynności wykonywał(a) Pan(i) w ciągu ostatnich 3 miesięcy?”, najwięcej osób (63%) wskazało na korzystanie z toreb wielokrotnego użytku lub zrobionych z biodegradowalnego materiału. Poza tym aspektem, jedyną odpowiedzią, która uzyskała więcej niż połowę głosów (51%), było używanie prysznica zamiast kąpieli w wannie.

Wśród opcji wyboru w rozważanym pytaniu były też czynności, które powszechnie uznawane są za niekorzystne dla środowiska lub są marnotrawieniem zasobów. Według wyników, prawie jedna czwarta (23%) ankietowanych przyznaje się do wyrzucania żywności, a prawie jedna piąta (18-19%) nie wyłącza urządzeń elektrycznych w czasie, gdy nikt z nich nie korzysta.

Porównując odpowiedzi respondentów, można zauważyć, że starsi ankietowani częściej od młodszych deklarują wdrażanie ekologicznych nawyków w życie codzienne. Tak było w przypadku korzystania z toreb wielokrotnego użytku lub zrobionych z biodegradowalnych materiałów: podczas gdy najmłodsi (18-25 lat) wskazywali na tę odpowiedź w 56%, to w grupach 51-60 i 61-75 lat wartości te osiągnęły odpowiednio 67% i 75%. Najmłodsi także częściej (30%) wyrzucają jedzenie niż starsi (9% w grupie 61-75 lat) oraz częściej kupują odzież, która nie jest im tak naprawdę niezbędna (24% wśród osób 18-25 lat vs 3% w grupie 61-75 lat). Natomiast i starsi, i młodsi ankietowani podobnie zapatrują się na kwestię unikania zakupu plastikowych butelek, deklarując używanie pojemników na wodę wielokrotnego użytku. Grupa 61-75 lat wybrała tę opcję w 38%, a najmłodsi (18-25 lat) – w 41%. Również jeśli chodzi o negatywny nawyk bezcelowego włączania telewizora, nie ma wielkich różnic w tych dwóch przedziałach wiekowych, przyznało się do tego odpowiednio 17% i 19% respondentów.

Choć zdania są podzielone, to mieszkańcy Regionów NEXERY są raczej skłonni uważać się za osoby zaangażowane w sprawy ochrony środowiska. Niemniej liczby pokazują, że to starszym bardziej zależy na „zielonym” społeczeństwie. Podczas gdy 32% ludzi młodych, w wieku od 18 do 25 lat, deklaruje się jako osoby zaangażowane w sprawy ekologii, to wśród ankietowanych z grupy 61-75 lat ten odsetek wynosi już 47%.

Na poziomie bardziej ogólnym niż czynności związane z „zielonym” podejściem do życia, mieszkańcy Regionów NEXERY zostali zapytani, na ile uznają siebie samych za osoby zaangażowane w sprawy ekologii i ochrony klimatu. Na skali 1-7, gdzie 7 oznaczało najbardziej aktywne zaangażowanie, 15% respondentów zaznaczyło 6-7, a 14% wybrało opcję 1-2. Jedna trzecia pytanych (33%) wskazało na skali 4, co można odczytywać jako odpowiedź „trudno powiedzieć”. Wyraźna różnica nastąpiła w wynikach pomiędzy opcjami 5 (co można odczytać jako „lekkie zaangażowanie”) było tu 26% odpowiedzi, a 3 („lekki brak zaangażowania”), 13% odpowiedzi. Można wyciągnąć wniosek, że ogólnie respondenci byli raczej skłonni uznać się za osoby zaangażowane w sprawy ekologii i klimatu.

W podziale na wiek respondentów, najmłodsi (18-25 lat) osiągnęli wynik 3,75 pkt., a więc poniżej średniej dla całej próby (4,11). W grupie 26-35 lat rezultat również był poniżej średniej – 3,96 pkt. Dla porównania, najstarsi (61-75 lat) ocenili stopień swojego zaangażowania w sprawy ekologii na 4,47, a respondenci w wieku 51-60 lat – na 4,24 pkt. W ujęciu procentowym 32% najmłodszej grupy wiekowej uznało się za zaangażowanych (5-7 pkt.), 31% było niezdecydowanych (4 pkt.), a 38% postrzegało siebie jako niezaangażowanych. Dla porównania, 47% grupy 61-75 lat zadeklarowało się jako zaangażowani, 34% nie potrafiło się jednoznacznie określić, a tylko 19% uznało się za niezaangażowanych.

Mimo działań firm i samorządów, małe miejscowości wciąż jeszcze bywają postrzegane jako te, w których dostęp do infrastruktury światłowodowej jest trudniejszy niż w miastach. Regiony NEXERY są pod tym względem niejednoznaczne. Mieszkańcy zapytani, czy w niewielkich miasteczkach i wsiach szybki internet jest tak samo dostępny jak w większych aglomeracjach, w 41% odpowiedzieli, że tak. Jednak niewiele mniej, bo 37%, było przeciwnego zdania. Udział pozytywnych odpowiedzi wśród nauczycieli i przedstawicieli firm był wyraźnie niższy. Tymczasem światłowód to podstawa idei Smart Village, konceptu rozwoju małych miejscowości promowanego przez Unię Europejską.

W latach 2017-2020 grupa tematyczna utworzona przez Europejską Sieć na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENRD, ciało związane z Komisją Europejską) pracowała nad ideą Inteligentnych Wiosek (ang. Smart Village). Na bazie tych doświadczeń stworzono koncepcję programowego rozwoju małych miejscowości w celu wyrównania ich poziomu życia z dużymi ośrodkami, pod względem zarówno gospodarczym, jak i dostępności usług. Jednym z filarów tej idei jest wykorzystanie nowych technologii, z rozbudową sieci światłowodowych na czele. Szybki internet na prowincji to lepszy dostęp do informacji, rynku pracy, służby zdrowia, edukacji i innego typu usług, w porównaniu do dużych miast. W Polsce projektem Inteligentnych Wiosek zajmuje się Polskie Centrum Smart Village, działające od 2016 r.

W ramach badania respondenci zostali zapytani, czy w małych miejscowościach szybki i stabilny internet jest tak samo dostępny, jak w dużym mieście. Oprócz mieszkańców, na pytania odpowiadali również nauczyciele i przedstawiciele firm. 41% mieszkańców zgodziło się z tą tezą, 37% było przeciwnych, a 23% nie miało zdania.

Przedstawiciele biznesu w 28% ocenili, że przedsiębiorcy z małych miejscowości mają taką samą możliwość dostępu do szybkiego internetu, jak ich koledzy z dużych miast. Jednak większość badanych (53%) była przeciwnego zdania. Co piąty ankietowany (19%) nie miał wyrobionej opinii na ten temat („ani się zgadzam, ani nie zgadzam”). Z kolei jeśli chodzi o nauczycieli, 38% z nich uznało, że ich grupa zawodowa ma takie same szanse na dostęp do szybkiego internetu w małych miejscowościach, jak w większych ośrodkach miejskich. 32% z nich było przeciwnego zdania, a 30% nie potrafiło rozstrzygnąć tej kwestii. Można więc zauważyć, że respondenci w ramach swoich grup byli co najmniej nieprzekonani, że szanse na korzystanie z szybkiego internetu w małych miejscowościach są takie, jak w dużych miastach.

Ankietowani mieszkańcy Regionów NEXERY i lokalni urzędnicy zgodnie uznają, że szybki internet w małych miejscowościach jest szansą dla podniesienia poziomu edukacji i szkolnictwa. Zaskakuje fakt, że obie grupy respondentów na szarym końcu swoich list umieścili pozytywny wpływ dostępu do światłowodu na inwestycje związane z ekologią.

Warto przyjrzeć się temu, jaki wpływ zdaniem respondentów może mieć dostęp do szybkiego internetu na poszczególne aspekty życia społecznego i gospodarczego w małych miejscowościach. W tej części badania obok mieszkańców Regionów NEXERY wzięli udział również urzędnicy. Obie grupy były zgodne, że szybki internet ma najbardziej pozytywny wpływ na edukację, stawiając tę kwestię na pierwszym miejscu. Zaskakujące, że zarówno nauczyciele, jak i mieszkańcy na końcu listy umieścili aspekt inwestycji ekologicznych. Pomiędzy obiema grupami były też różnice, urzędnicy niżej niż mieszkańcy ocenili wpływ szybkiego internetu na potencjał biznesowy danej miejscowości, lecz wyżej w ich rankingu uplasowały się kwestie działania samorządu. W analizie wzięto pod uwagę odsetki pozytywnych odpowiedzi dotyczących każdego z obszarów i na tej podstawie ułożono kolejność wskazań dla każdej z grup.

Pandemia miała duży wpływ na rozwój kompetencji społecznych i cyfrowych wśród społeczeństwa. W ciągu kilku tygodni szkoły przestawiły się na pracę on-line, co wymagało opanowania przez nauczycieli nowych umiejętności. Ta grupa zawodowa musiała wykazać się nie tylko rozwiniętymi kompetencjami cyfrowymi, ale również szybkością reakcji i jakością komunikacji z rodzicami w utrudnionych i niestandardowych warunkach. Kryzys pandemiczny uwypuklił znaczenie dobrego przywództwa w edukacji, konieczność szybkich reakcji oraz podkreślił rangę komunikacji z rodzicami, uczniami i otoczeniem szkoły. Dzisiejsza młodzież szkolna już jutro będzie żyć i pracować w świecie, w którym kompetencje cyfrowe będą niezbędne. Doświadczenia edukacji zdalnej pokazały, jak ważna jest rola szkoły w rozwoju kompetencji przyszłości wśród młodego pokolenia – zarówno cyfrowych, jak i społecznych – które przygotują je do kariery w nowej, dynamicznej rzeczywistości.
Akademia Przywództwa Liderów Oświaty to pionierski w Polsce program w zakresie rozwoju przywództwa w systemie edukacji realizowany przez Instytut Humanites. Zależy nam, aby dyrektor szkoły był nie tylko administratorem, ale angażujący liderem. Uczymy dyrektorów szkół, liderów edukacji, szerokiego spojrzenia na cały ekosystem i wszystkich interesariuszy, a także skutecznej komunikacji z administracją samorządową, organizacjami pozarządowymi i biznesem. Postrzegamy szkołę jako miejsce przygotowujące młode pokolenie nie tylko do kolejnego testu, ale również do odpowiedzialnego uczestnictwa w Gospodarce 5.0. W ramach Akademii definiujemy przywództwo jako świadomy wpływ, dzięki któremu ludzie zgromadzeni wokół lidera mogą rozwijać swój potencjał zawodowy i osobisty. Ważne jest dla nas myślenie systemowe, dlatego szczególnie cenimy współpracę z NEXERĄ, której przyświeca podobna filozofia kompleksowego spojrzenia na otaczający nas świat. 

Zofia Dzik, prezes Instytutu Humanites, przedsiębiorca, impact inwestor, twórca programu Akademii Przywództwa Liderów Oświaty

Prawie 2/3 mieszkańców Regionów NEXERY uważa, że sprawne posługiwanie się nowymi technologiami jest kluczem do tego, aby lokalna branża turystyczna wygrywała konkurencyjną walkę o klienta. Niestety tylko 1/3 ankietowanych była w stanie zadeklarować, że zna konkretne przykłady wykorzystania szybkiego internetu w turystyce. Młodsi słyszeli o takich przykładach częściej niż starsi.

Najnowsze rozwiązania techniczne znajdują swoje zastosowanie właściwie w każdej dziedzinie działalności człowieka. Nie inaczej jest w kwestii turystyki. W cyfrowej przestrzeni licznie reprezentowane są różnego rodzaju portale i narzędzia do wyszukiwania, rezerwacji i opłacania wyjazdów i noclegów. W rozwój nowych technologii włączają się również największe organizacje międzynarodowe, zajmujące się turystyką. Z obserwacji przedstawionych przez Światową Organizację Turystyki (UNWTO) wynika, że nowe rozwiązania technologiczne są elementem kluczowym dla wyjścia tego obszaru gospodarki z zapaści spowodowanej pandemią COVID-19. W grudniu 2021 r. UNWTO poinformowało, że w programie na rzecz wdrażania innowacji w turystyce wzięło udział aż 12 tysięcy start-up’ów ze 160 krajów, z 83 mln $ zaangażowanych środków inwestycyjnych. Ponadto w przedsięwzięciu uczestniczyło ok. 300 międzynarodowych korporacji, pracujących nad nowymi rozwiązaniami technologicznymi dla turystyki.

Zdecydowana większość (64%) ankietowanych mieszkańców Regionów Nexery przyznała, że umiejętne korzystanie z nowych technologii jest niezbędne, aby turystyka w danym regionie była konkurencyjna. 13% odpowiedzi było negatywnych, a prawie co czwarty respondent (23%) odpowiedział „nie wiem”.

Stosunkowo najczęściej (41% ) o takich przykładach słyszeli najmłodsi respondenci w wieku 18-25 lat. Wśród starszych grup wiekowych odsetek odpowiedzi pozytywnych nie przekroczył 33%, a w najstarszej grupie (61-75 lat) twierdząco odpowiedziało tylko 23% osób. Jednocześnie osoby z najstarszego przedziału wiekowego w największym stopniu nie potrafiły jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie (35% odp. „nie wiem”, wobec jedynie 15% w grupie 18-25 lat).

Coraz częściej internet jest źródłem wiedzy na temat ekologii, zwłaszcza dla osób reprezentujących młodsze pokolenie. Ponad połowa osób badanych z #RegionówNEXERY przyznaje się do oszczędzania wody czy używania bardziej ekologicznych toreb na zakupy, natomiast 7 na 10 respondentów czerpie swoją wiedzę o ekologii z różnego rodzaju publikacji internetowych. Cieszymy się, że nasze inwestycje infrastrukturalne wpływają na budowanie świadomości i zmianę nawyków mieszkańców Regionów. Te procesy nie byłyby możliwe bez dostępu do światłowodu lub przebiegałyby w znacznie wolniejszym tempie. Technologia jest pozytywną siłą napędową, rozwijającą i współtworzącą zrównoważony świat. Synergia nowoczesnych rozwiązań i edukacji odgrywa ogromną rolę w kontekście budowania powszechnej świadomości na temat ekologii. My również staramy się działać na rzecz środowiska naturalnego, a stosowane przez nas rozwiązania technologiczne eksploatowane są w sposób neutralny dla otoczenia. Od maja 2022 nasza sieć jest również w 100% zasilana energią elektryczną pochodzącą z OZE.

Jacek Wiśniewski – Prezes Zarządu NEXERY

Mieszkańcy Regionów NEXERY czują się związani ze swoimi małymi ojczyznami. Osoby, które mają obojętny stosunek do swojej okolicy, pozostają w mniejszości. Choć różnice w odsetkach pozytywnych odpowiedzi są niewielkie, to mieszkańcy Kujaw z Pomorzem i Mazowszem wykazali największy sentyment do swojego regionu. W podziale na wiek, to starsi, bardziej niż młodsi, czują się związani z miejscem, w którym żyją.

Ponad połowa (54%) zapytanych mieszkańców Regionów NEXERY deklaruje emocjonalny stosunek do miejsca, w którym mieszka. To tylko nieznacznie mniej niż średnia całego kraju (58%). Jednocześnie tylko co piąty (22%) mieszkaniec Regionów NEXERY stwierdził w badaniu, że nie czuje sentymentu do swojej okolicy (20% w przypadku całego kraju). Odpowiedzi badanej grupy regionalnej wskazują, że starsze pokolenia czują się związane ze swoją małą ojczyzną bardziej niż młodsze. W grupie 61-75 lat, aż 62% ankietowanych zadeklarowało emocjonalną więź z miejscem, w którym mieszkają, podczas gdy osoby w wieku 18-25 lat odpowiedziały twierdząco w 43%. Odsetek ten wzrasta wraz z wiekiem.

Mimo niewielkich różnic pomiędzy czterema Regionami NEXERY, mieszkańcy Kujaw z Pomorzem i Mazowszem odznaczyli się najwyższym emocjonalnym przywiązaniem do miejsca, w którym żyją. Na pytanie „Jak określił(a)by Pan(i) swój stosunek emocjonalny do miejsca, w którym Pan(i) mieszka?”, 56% osób z tego obszaru odpowiedziało pozytywnie, a 21% negatywnie. Najmniej pozytywnych odpowiedzi zostało zarejestrowanych w Regionie Łódzkim – 48%, jednocześnie 25% respondentów nie czuje sentymentu do okolic, w których mieszka.

Mieszkańcy Regionów NEXERY najbardziej cenią sobie w swoich miejscowościach cichą i spokojną okolicę. Dostęp do informacji dzięki internetowi jest dla nich tak samo ważny, jak otoczenie natury.

Dokładnie połowa mieszkańców Regionów NEXERY w miejscu zamieszkania najbardziej ceni sobie spokój i cichą okolicę. Ponad jedna trzecia (35%) docenia, że mieszkając na uboczu, może załatwiać różne sprawy w pobliskim mieście. Wielu respondentów doceniło również fakt, że mimo mieszkania w małej miejscowości mogli dzięki internetowi być na bieżąco z wydarzeniami ze świata (32%) oraz utrzymywać kontakty z innymi ludźmi, bez względu na to, gdzie się znajdują (30%). Dla 10% mieszkańców Regionów NEXERY, żyjących w małych miejscowościach, ważne jest, że dzięki dostępowi do internetu mogą trafiać do szerszego grona klientów ze swoim biznesem.

Jak wszystkie lokalne społeczności, Regiony NEXERY różnią się między sobą także w ocenie korzyści, wynikających z zamieszkiwania małej miejscowości. Region Świętokrzyski wyróżnił się na tle innych wysokim udziałem odpowiedzi wskazujących na bliskość natury. Aż 41% ankietowanych z tego regionu doceniło mieszkanie w bezpośrednim otoczeniu natury, podczas gdy w Regionach Łódzkim oraz Warmii i Mazur było to 28%. Jednocześnie 49% mieszkańców z tego obszaru wysoko ceniło fakt, iż mimo mieszkania na prowincji, mogą załatwić swoje sprawy, jadąc do pobliskiego miasta, jeśli zajdzie taka potrzeba. Dla kontrastu, w Regionie Warmii i Mazur tylko 28% ankietowanych wybrało tę odpowiedź. Region Świętokrzyski odznaczył się również relatywnie wyższym poziomem oceny dostępu do internetu jako sposobu na dotarcie ze swoim biznesem do szerszego grona klientów. W tej części Polski, 14% respondentów wybrało tę odpowiedź, podczas gdy w Regionach Kujaw z Pomorzem i Mazowszem oraz Warmii i Mazur – tylko 9%.

Warmia i Mazury były tym regionem, gdzie mieszkańcy małych miejscowości najczęściej (37%) doceniali możliwość utrzymywania kontaktów ze swoimi bliskimi z całego świata przez internet. Dla porównania, w Regionie Kujaw z Pomorzem i Mazowszem ten odsetek wyniósł tylko 21%. Warto nadmienić, że mieszkańcy małych miejscowości na Kujawach z Pomorzem i Mazowszem, na tle innych regionów, najniżej oszacowali również takie kwestie, jak dostęp online do: wiadomości ze świata (27% wobec 36% w Regionie Warmii i Mazur); informacji o najnowszych wydarzeniach kulturalnych i rozrywkowych (18% vs 28% w Regionie Świętokrzyskim).

Rosnąca popularyzacja pracy zdalnej, rozwój sektorów kreatywnych i realizacja coraz bardziej zaawansowanych usług i procesów w Polsce skutkuje presją na posiadanie szybkich domowych łączy z dostępem do internetu. Widać to wyraźnie w ostatnim badaniu NEXERY, z którego wynika, że rośnie rola stabilnej i niezawodnej infrastruktury telekomunikacyjnej w gospodarstwach domowych. Jak pokazał okres pandemii, aby mieszkańcy dużych miast mogli się przeprowadzić na wieś lub do mniejszych miejscowości, konieczne jest zaoferowanie szybkich łączy z dostępem do internetu. Bez tego nie tylko niemożliwa jest praca, ale również korzystanie z rozrywki, która jest coraz częściej dostępna w jakości 4K. Włodarze miast i wójtowie gmin powinni też wspierać rozwój infrastruktury w swoim regionie, która staje się równie ważna jak dostęp do bieżącej wody czy prądu. Wyniki badania wyraźnie pokazują, że około 40% mieszkańców nie przeprowadzi się do mniejszej miejscowości bez zapewnionego dostępu do szybkich łączy.

Piotr Mieczkowski, Fundacja Digital Poland

NEXERA umożliwia mieszkańcom Regionów korzystanie z internetu światłowodowego o różnych, ale zawsze bardzo wysokich prędkościach transmisji danych. Oferta zaczyna się od 300 Mb/s, a kończy na 1000 Mb/s. Analiza danych wewnętrznych NEXERY pokazuje, jakich wyborów w 2021 r. dokonywali klienci i w których Regionach było najwięcej najszybszych usług? Okazuje się, że wyraźna większość mieszkańców Regionów, korzystających z infrastruktury NEXERY, decyduje się na przepustowość łącza rzędu 300 Mb/s. Prędkości wyższe, do 600 Mb/s, są wykorzystywane wyraźnie rzadziej, ale nadal cieszy się nimi spora grupa klientów. Natomiast łącza szybsze niż 600 Mb/s wciąż stanowią rzadkość.

Między Regionami istnieją pewne różnice pod względem prędkości łącz, działających na infrastrukturze NEXERY. Uwagę zwraca Region Kujaw z Pomorzem i Mazowszem. Tu najszybszych połączeń (ponad 600 Mb/s) jest najwięcej, na tle innych obszarów, w stosunku do wszystkich usług – 4%. Najwięcej jest również łącz średnich prędkości – 30%. Na przeciwnym biegunie znajduje się Region Świętokrzyski. Jednak, gdy popatrzymy na niego przez pryzmat liczby łącz (a nie ich udziału procentowego we wszystkich usługach), okaże się, że właśnie tu jest najwięcej szybkich i średnich połączeń. W granicach Regionu Świętokrzyskiego wyróżnia się powiat kielecki, który zwraca uwagę największą liczbą łącz o prędkości 1000 Mb/s. Podsumowując, w Regionie Świętokrzyskim w wartościach bezwzględnych, połączeń średnich i szybkich jest więcej niż w pozostałych Regionach. Jednak wyrażone procentowo stanowią one tylko nieco ponad 20% wszystkich usług, co jest odsetkiem niższym niż na pozostałych obszarach. Wynika to z faktu, że w Regionie Świętokrzyskim jest wyraźnie więcej łącz ogółem niż w pozostałych Regionach.

Region Kujaw z Pomorzem i Mazowszem stawia na nowe technologie

Firmy z Regionu Kujaw z Pomorzem i Mazowszem, posiadające łącze internetowe, widzą potencjał drzemiący w nowych technologiach. Ponad połowa przedstawicieli uważa, że światłowód wpłynie na atrakcyjność inwestycyjną tego obszaru, a 6/10 z nich deklaruje korzystanie ze szkoleń online. Oba te odsetki były najwyższe wśród porównywanych regionów. Ponadto mieszkańcy Kujaw z Pomorzem i Mazowszem najwyżej ocenili swój region jako miejsce ogólnie atrakcyjne do życia. Uznali oni również, że ich mała ojczyzna jest miejscem oferującym najlepsze warunki edukacji. Wyraźnie częściej niż w innych obszarach działania NEXERY przedstawiciele firm i mieszkańcy uznali, że ten region to dobre miejsce do prowadzenia biznesu.

Region Łódzki ceni stabilne łącza

Najwięcej osób z Regionu Łódzkiego deklaruje możliwość podłączenia światłowodu w swoim miejscu zamieszkania. Jest tutaj także najwięcej chętnych do posiadania takiego połączenia wśród tych, którzy jeszcze z takiego rozwiązania nie korzystają. Firmy z tego regionu najczęściej posiadają stałe przewodowe łącza internetowe i zarazem najbardziej cenią sobie wysoką jakość internetu jako kryterium wyboru dostawcy połączenia. Co więcej, przedstawiciele biznesu z tego obszaru częściej niż w innych „województwach” NEXERY, deklarują używanie mediów społecznościowych. Jeśli chodzi o nauczycieli z Regionu Łódzkiego, to właśnie tutaj najczęściej odpowiadano, że dzięki światłowodowi lokalne szkoły mogą korzystać z nowych narzędzi edukacyjnych.

Region Świętokrzyski zadowolony z transferu danych

Świętokrzyskie firmy najmniej narzekają na problemy z wolnym transferem danych. Poziom ich zadowolenia z łącza koreluje z innym wnioskiem z badania, że proporcjonalnie to tu, w porównaniu z innymi Regionami NEXERY, największa część przedsiębiorstw, korzysta ze światłowodu. Ponadto urzędnicy z tego regionu najczęściej uważają, że pracując w małej miejscowości, mają takie same szanse na korzystanie z szybkiego internetu, jak ich koledzy z dużych miast. Mieszkańcy Regionu Świętokrzyskiego najczęściej odpowiadali, że rozbudowa infrastruktury światłowodowej pozytywnie wpływa na ogólną atrakcyjność życia w Regionie. Ponad połowa respondentów, którzy nie mieli stałego łącza, czy to przewodowego czy mobilnego, zadeklarowała chęć założenia internetu w swoim domu. Mieszkańcy Regionu Świętokrzyskiego w największym stopniu czują się zaangażowani w sprawy ekologii i ochrony środowiska.

Region Warmii i Mazur dumny ze swoich walorów turystycznych

Mieszkańcy oraz urzędnicy z Warmii i Mazur, na tle innych Regionów NEXERY najlepiej oceniają lokalne warunki do korzystania z oferty turystycznej. Ponadto największy odsetek nauczycieli z tej części Polski deklaruje korzystanie z technologii chmurowej w swojej pracy z uczniami. Również większość urzędników w tym regionie deklaruje, że w ich placówkach już ponad połowa wszystkich usług może być załatwiona przez internet. Połowa respondentów, którzy mieszkają w tej części Polski, uważa, że zwiększanie potencjału biznesowego to priorytet dla ogólnego rozwoju. Jeśli chodzi o samych przedstawicieli biznesu, to w Regionie Warmii i Mazur częściej odpowiadali oni, że miejsce, gdzie mieści się ich siedziba, jest atrakcyjne do życia.